اخلاق اداري: بايدها (معروف‌ها) و نبايدهاي (منکرهاي) اداري
اخلاق اداري به چگونه کار کردن در اداره مي‌پردازد. يک کارمند مسلمان بايد متخلق به اخلاق اسلامي و انساني باشد. به عبارت ساده و مختصر اخلاق شامل شناخت صحيح از ناصحيح و آنگاه انجام صحيح و درست و ترک ناصحيح و نادرست است. بنابرين اخلاق اداري را مي‌توان بايدها و نبايدهاي اداري و چگونه کار کردن در اداره تبيين نمود. اخلاق اداري مطلوب زماني به‌وجود مي‌آيد که کارکنان نظام اداري يک کشور به مردم از منظر درست بنگرند و خود را خدمتگزار و وکيل مردمان بدانند. مهم‌ترين مبنا در پيشرفت اخلاق اداري تصحيح بينش کارکنان نسبت به خودشان، مردمان، مسؤلان و وظايف شان است، زماني که ديد انسان نسبت به مردم، مافوق و کارش اصلاح شود کار کردن به مثل خدمت نمودن و عبادت کردن است و اين خود سبب رشد در اداره و توسعه اخلاق در اداره مي‌شود. در نظام اداري آنچه در راس مناسباب و رفتار اداري حاکم است، حرمت نگهداشتن و حفظ حقوق مردمان است. هر يک از کارکنان دولت در هر مرتبه و جايگاهي که قرار دارند اگر حافظ حقوق و حرمت ارباب‌رجوع باشند، يک نظام اداري مبتني بر اخلاق ظهور خواهد کرد. اگرچه ارائه کار خوب براي نظام‌هاي خدمات‌رساني وظيفه است، اما نبايد فقط به انجام وظيفه بسنده کرد. بلکه با توجه به جايگاه رفيع «خدمت به خلق» در پيشگاه حق تعالي، لازم است خدمت را از مرز وظيفه گذرانده و آن را به حد لذت رساند. اخلاق اداري همان مفهوم امر به معروف و نهي از منکر در آموزه‌هاي ديني ماست. امر به معروف در انديشه اسلامي و ديني جايگاه ويژه‌اي دارد و مديران مي‌بايست براي احياء امر به معروف همت بيشتري از خود نشان دهند، امر به معروف نظارت همگاني و احساس مسئوليت افراد نسبت به يکديگر است و بي‌اعتنايي نسبت به تذکر و ارشاد ديگران آغاز نقطه انحرافي انسان‌هاست. گاهي اوقات عدم شناخت معروف و منکر موجب مي‌شود در اذهان عمومي، معروف منکر و منکر معروف تلقي شود و در نهايت به کم رنگ شدن اين فرهنگ مقدس ختم مي‌شود. ترک امر به معروف و نهي از منکر خود يکي از مصاديق منکر است که بايستي امر به معروف آنقدر تکرار گردد تا اذهان عموم در گام اول با لفظ کلمه مأنوس و در گام بعدي با حقيقت مطلب آشنا شود؛ چرا که امر به معروف و نهي از منکر همان دعوت به نيکي‌ها و پرهيز از زشتي‌هاست که فطرت آدمي پذيراي آن است. مصاديق معروف و منکر در ادارات را با عنوان بايدها و نبايدهاي اداري در پنج حوزه شناسايي کرديم اميد است مورد عنايت و استفاده براي کارکنان و مديران محترم باشد.
الف. در ارتباط با ارباب‌رجوع:
بايدها:
- تکريم ارباب‌رجوع و حفظ حرمت و شخصيت آنان
- خوش‌رويي و خوش‌برخوردي در مواجه با ارباب‌رجوع
- پاسخ‌گويي و مسئوليت‌پذيري در قبال کار ارباب‌رجوع
- توجيه قانوني، عقلي و منطقي عدم انجام خواسته هاي نامربوط ارباب‌رجوع
- توجه به کسب رضايت مردم و در نهايت رضايت الهي
- رعايت عدالت و انصاف در برخورد با مراجعين
- رعايت اخلاق اداري و تواضع در برابر مردم
- رعايت اخلاق اسلامي در برخورد با مراجعين
- حضور به موقع در محل کار و تعيين جايگزين براي انجام امور مراجعين در اوقات عدم حضور در محل کار
- تسريع و تسهيل در انجام امور مردم
- پيگيري و رسيدگي به امورات، مشکلات و شکايات ارباب‌رجوع
- درست و به موقع انجام دادن کارهاي مردم
- داشتن سعه صدر و تمايل مثبت در برخورد با ارباب‌رجوع
- گوش دادن اثربخش به خواسته‌ها و ارائه اطلاعات و راهنمايي لازم و کافي ارباب‌رجوع
نبايدها:
- تبعيض نژادي، قومي، خويشاوندي، مذهبي و جنسي در ارائه خدمت به ارباب‌رجوع
- تجسس در امورات شخصي ارباب‌رجوع
- اخاذي، رشوه‌خواري و اخذ وجه بيش از تعرفه‌هاي مقرر در قانون
- تاثير و قبول توصيه و سفارش در ارائه خدمات ارباب‌رجوع
- منت‌گذاشتن و چشم‌داشت از بابت انجام امورات مراجعين
- ترک محل کار در اوقات موظفي اداري بدون دليل و اجازه
- افشاي اسرار و اطلاعات محرمانه ارباب‌رجوع
- داشتن کبر و غرور در برخورد با ارباب‌رجوع
- کاغذ بازي‌هاي آزار دهنده و امروز و فردا کردن کار ارباب‌رجوع
ب. در ارتباط با همکار:
بايدها:
- احترام به همکاران و رفتار توأم با ادب و نزاکت
- رعايت و داشتن رفتار مناسب همکاران خانم و آقا با يکديگر در فضاي اداره
- ارائه انتقاد سازنده و مؤثر در صورت نياز جهت اصلاح و بهبودي
- داشتن وحدت ، صميميت و همدلي با همکاران
- همکاري، مشورت و مشارکت در انجام بهينه وظايف شغلي و سازماني
- توسعه و توانمندي همکاران از طريق انتقال تجارب و تسهيم اطلاعات
- امانتداري و حفظ اسرار همکاران
- امر به معروف و نهي از منکر
- محبت، الفت و صداقت در تعامل و ارتباط با همکاران
- کمک به انجام وظايف شغلي همکار در صورت نبودن ايشان در محل کار و يا در زمان مشغله زياد ايشان
نبايدها:
- تجسس در امور شخصي همکاران
- انتقام جويي از همکاران و مراجعه کنندگان
- استهزاء و تخريب همکاران
- دخالت بي مورد در امور غير مرتبط با وظايف محوله
- عدم توجه به نظرات همکاران و عدم استفاده از مشارکت مردم در کارها
- سوء ظن، بخل و حسادت به همکاران
ج. در ارتباط و رفتار مدير با کارمند:
بايدها:
- به‌کارگيري نيروهاي متعهد، متخصص و شايسته در بخش‌هاي مختلف اداره جهت پيشبرد سريع امور
- عدالت و انصاف در برخورد با زير دستان
- تفويض اختيارات و استقلال در انجام وظايف شغلي و سازماني
- افزايش توانمنديهاي کارکنان از طريق انتقال تجارب و آموزش
- ايجاد انگيزه، ميل و علاقه در کارکنان براي انجام وظايف شغلي و سازماني
- تشويق و تنبيه به موقع کارکنان
- حس مسئوليت پذيري و مشارکت کارکنان در امور
- حضور مدير دستگاه در بين همکاران به منظور رسيدگي به امور آنها
- تقويت حس همکاري، تعاون و مشارکت در بين کارکنان
- برنامه‌ريزي براي گسترش روحيه ابتکار، خلاقيت و نوآوري کارکنان
- تقدير از نيروهاي مبتکر، خلاق، فعال و وظيفه‌شناس دستگاه و حمايت جدي از آنان
- ترويج روحيه مردم داري و نهادينه نمودن اخلاق اسلامي در بين کارکنان
- کنترل و ارزشيابي دقيق کارکنان و ارائه بازخورد مناسب براي اصلاح و بهبود
- فراهم نمودن شرايط رشد و تعالي کارکنان در ابعاد مختف
- حمايت و پشتيباني جدي از همکاران براي رفع مشکلاتشان
نبايدها:
- تجسس در امور شخصي کارکنان
- پيش‌داوري و قضاوت يک‌طرفه نسبت به پرسنل
- استبداد، تکبر، تحقير و استهزا تبعيض، بي احترامي و خشونت در برخورد با زيردستان
- انتصاب ناشايسته اقوام، نزديکان و دوستان فاقد صلاحيت
- عدم نظارت مسئولين بر واحدهاي تحت نظر خود
- وعده‌هاي پوچ و غير قابل انجام به کارکنان
- کتمان اطلاعات مورد نياز شغلي کارکنان
- نتيجه تلاش و کار زيردستان را به خود نسبت دادن
- به‌کارگيري کارکنان مجموعه تحت مديريت جهت انجام امور شخصي و غيراداري
د. در ارتباط و رفتار کارمند با مدير:
بايدها:
- اطاعت پذيري و انجام به موقع دستورات مافوق
- رعايت سلسله مراتب سازماني
- حفظ حرمت و منزلت مديران در محيط اداري و غير اداري
- ارائه نظرات کارشناسي در رابطه با وظايف شغلي و سازماني
- صداقت، امانتداري و برخورد مؤدبانه با مافوق
- مشارکت جدي در کارهاي تيمي و انجام وظايف شغلي
- استفاده درست در مقابل اختيارات تفويض شده
نبايدها:
- عدم رعايت سلسه مراتب اداري
- تمرد و سرپيچي از دستورات مافوق
- دروغ، تهمت، افتراء، غيبت کردن و بدگويي پشت سر مديران
- ارائه گزارشات خلاف واقع
- تملق و چاپلوسي در رفتار و ارتباط با مافوق
- فقط خود را مقرب درگاه مدير و سرپرست مافوق قرار دادن
- از زيرکارها، شانه خالي نکردن و امور محول شده را به گردن ديگران نيانداختن
ه. در ارتباط با سازمان و شغل:
بايدها:
- انجام به موقع و دقيق وظايف محوله
- حضور منظم و به موقع در محل کار و فعاليت تا پايان وقت اداري
- ارتقاي دانش و مهارت مورد نياز شغلي و سازماني
- سخت‌کوشي و تلاش در کار
- دقت و احتياط در مصرف بيت‌المال و جلوگيري از ريخت و پاش و دوري از اسراف
- افزايش بهره‌وري، اصلاح الگوي مصرف، صرفه جويي و استفاده بهينه از امکانات و منابع سازمان
- ارتقاي خلاقيت و نوآوري در روش‌هاي انجام وظايف شغلي و سازماني
- رعايت پوشش اداري
- توجه به ساده پوشي و عدم آرايش زننده در ادارات و مراکز آموزشي و عمومي
- رعايت قوانين، مقررات، ضوابط اداري و آراستگي محيط کار
- رعايت شئون و شعائر و اخلاق اسلامي (در گفتار، رفتار و پوشش و برخورد با ديگران)
- حفظ اسرار شغلي و افزايش تعلق و شهرت سازماني
- برگزاري و شرکت فعال و به موقع در نماز جماعت و تشويق همکاران براي شرکت در نماز
- آشنايي با قوانين، دستورالعمل‌ها و علوم و فنون و تکنولوژي‌هاي نوين مرتبط با وظايف شغلي و سازماني
- شفاف‌سازي و مستند‌سازي نحوه ارائه خدمات و اسناد و مدارک مرتبط
نبايدها:
- سوء استفاده از موقعيت شغلي و استفاده شخصي از امکانات دولتي و مردمي
- اعمال نفوذ براي نيل به منافع شخصي و گروهي و پذيرايي‌هاي پرخرج براي حفظ موقعييت شخصي
- برگزاري جلسات زايد و بي فايده و سفرهاي پرهزينه و بيمورد داخلي و خارجي
- سهل‌انگاري در وظايف اداري و کم‌فروشي و کم‌کاري
- دير سرکار آمدن و زود رفتن از محل کار
- انجام کارهاي شخصي در اوقات و ساعات اداري
- ماندن در اداره در غير ساعات اداري و انجام ندادن کار و گرفتن اضافه کاري
- اسراف و افراط و تفريط در به‌کارگيري اموال حتي در جهت مصارف اداره
- سهل انگاري در حفظ امکانات دولتي، بدبين کردن مردم به نظام و انقلاب اسلامي
- اسراف در برگزاري جشنواره‌ها و هزينه‌هاي جانبي سنگين(انواع پذيرايي‌ها)
- اختلاس، جعل، خيانت در امانت و عدم وفاي به عهد
- مکالمه زياد و طولاني و بيمورد با تلفن اداره
- افشاي اطلاعات موجود در دستگاه
- استعمال دخانيات و داشتن اعتياد
- بي‌انگيزگي، تنبلي، بي‌عفتي و بدپوششي